हवेचा AQI 400 च्या पुढे गेला तर मूड, मेंदूवर परिणाम होतो? जाणून घ्या

दिवाळी असल्याने फटाक्यांची आतषबाजी झाल्यानंतर हवेची गुणवत्ता खालावली आहे. तिकडे दिल्लीचा एक्यूआय 400 च्या पुढे गेला आहे तर इतरही ठिकाणी हवेची गुणवत्ता खराब आहे. गेल्या दोन दिवसांपासून आकाशात धुके पसरले आहे. हवामान विचित्र वाटते. जेव्हा हवा इतकी खराब असते तेव्हा मूड आणि मेंदूवर प्रचंड परिणाम होतो. हे खराब हवेचे आरोग्य मानसिक आरोग्य खराब करू शकते. विज्ञान आणि वैद्यकीय संशोधन सांगते की उदासी, चिंता, राग आपल्यावर वर्चस्व गाजवू लागतात. चिडचिडेपणा वाढू शकतो.

जेव्हा हवेचा एक्यूआय (एअर क्वालिटी इंडेक्स) 400 च्या वर जातो, तेव्हा तो “धोकादायक” श्रेणीत येतो, जिथे पीएम 2.5, एनओ₂ आणि ओ ₃ सारखे प्रदूषक हवेत चांगल्या प्रमाणात विरघळतात. या टप्प्यावर, प्रदूषणामुळे मेंदूत जळजळ होऊ शकते, पेशींचे नुकसान होऊ शकते. आणि जेव्हा ते रक्ताच्या प्रवाहासह मेंदूत पोहोचते तेव्हा ते केवळ मूडवरच नव्हे तर मेंदूशी संबंधित कार्यांवर देखील परिणाम करते.

जेव्हा हवेची एक्यूआय पातळी जास्त असते, म्हणजेच हवेतील प्रदूषण वाढते, तेव्हा ते मेंदूत सोडलेल्या सेरोटोनिन आणि डोपामाइन सारख्या मेंदूच्या रसायनांमध्ये व्यत्यय आणू शकते, ज्यामुळे नैराश्य, चिंता आणि मनःस्थितीची समस्या उद्भवते. यामुळे कोर्टिसोलसारख्या तणाव संप्रेरकांची पातळी वाढते, ज्यामुळे झोपेचा त्रास होतो आणि भावनिक अस्थिरता येते.

अभ्यासातून असे दिसून आले आहे की उच्च प्रदूषणाची पातळी आत्महत्या, स्वत: ची हानी आणि इतर मानसिक आरोग्यास धोका वाढवते, विशेषत: मुले आणि तरुण लोकांमध्ये जेथे मेंदू विकसित होत आहे.

जेव्हा एक्यूआय 400+ असतो तेव्हा हवेत काय होते?

हवेतील पीएम 2.5 आणि पीएम 10 कणांचे प्रमाण खूप वाढते. ते इतके सूक्ष्म असतात की ते फुप्फुसांचा पडदा ओलांडून रक्तप्रवाहापर्यंत पोहोचतात. त्यामध्ये नायट्रोजन डाय ऑक्साईड, सल्फर डाय ऑक्साईड, ओझोन आणि कार्बन मोनोऑक्साइड सारख्या वायूंचा समावेश आहे. हे कण मेंदू-रक्त अडथळा ओलांडू शकतात आणि मेंदूच्या न्यूरॉन्सवर थेट परिणाम करू शकतात.

मेंदूवर काय परिणाम होतो?

हार्वर्ड, कोलंबिया युनिव्हर्सिटी आणि लॅन्सेट न्यूरोलॉजी जर्नलसारख्या अनेक न्यूरोसायन्स अभ्यासात प्रकाशित झालेल्या संशोधनानुसार, हा परिणाम आहे – स्मरणशक्ती आणि सतर्कतेत घट होते – जेव्हा एक्यूआय सलग 2-3 दिवस 400+ असतो तेव्हा मेंदूचे धुके होते. लक्ष केंद्रित करणे कठीण होते, छोट्या छोट्या गोष्टी विसरल्या जाऊ लागतात. हवेतील प्रदूषणामुळे सेरोटोनिन आणि डोपामाइनची पातळी कमी होते. यामुळे दु: ख किंवा चिडचिडेपणा वाढतो, थकवा जाणवतो, गोष्टींमध्ये रस कमी होतो.

मेंदूत जळजळ देखील होऊ शकते

पीएम 2.5 कण मेंदूत दाहक सायटोकिन्स सक्रिय करतात, ज्यामुळे मेंदूत जळजळ होते. त्याच्या प्रभावामुळे अल्झायमर आणि पार्किन्सनसारख्या आजारांचा धोका वाढू शकतो.

झोपेवरही परिणाम होतो का?

होय, प्रदूषित हवेमुळे ऑक्सिजनची पातळी कमी होते. नाक बंद राहते. गाढ झोप येत नाही. झोपेच्या अभावामुळे मूड बिघडतो.

मूड आणि मानसिक आरोग्यावर काय परिणाम होतो?

• जागतिक आरोग्य संघटना आणि येल स्कूल ऑफ पब्लिक हेल्थच्या 2023 च्या अहवालात असे आढळले आहे की एक्यूआय 15-20 दरम्यान लोकांमध्ये चिंता आणि नैराश्याची प्रकरणे 300-500% वाढतात. सोशल मीडियाच्या आकडेवारीनुसार. थकवा, राग आणि दु:ख वाढते. मुले आणि वृद्धांमध्ये चिडचिडेपणा आणि गोंधळ अधिक सामान्य आहे.
• 2021 मध्ये बीजिंगमध्ये झालेल्या एका चिनी अभ्यासात असे आढळले आहे की जेव्हा एक्यूआय 400 च्या वर जातो तेव्हा महाविद्यालयीन विद्यार्थ्यांचा मूड इंडेक्स सरासरी 30% ने कमी होतो.
• मेंदू तणाव प्रतिसाद सक्रिय करतो, ज्यामुळे कोर्टिसोल वाढते, तणाव आणि चिंता जाणवते.
• हृदयाचे ठोके वाढतात, अस्वस्थता, डोकेदुखी आणि थकवा जाणवतो. या सर्व गोष्टींमुळे मूड कमी होतो आणि मानसिक थकवा येतो.
• हवेतील प्रदूषणामुळे सेरोटोनिन आणि डोपामाइनची पातळी कमी होते. यामुळे दु: ख किंवा चिडचिडेपणा वाढतो, थकवा जाणवतो, गोष्टींमध्ये रस कमी होतो.