प्रणाम वीरा – मारेकऱ्यानेही केला सलाम त्यांच्या शौर्याला

<<< रामदास कामत >>>

ज्याच्या हातून या योद्ध्याला वीरमरण आले, त्या मारेकऱ्यानेही सलाम केला त्याच्या शौर्याला. त्या शूरवीराचे नाव होते परमवीर चक्र सन्मानित सेकंड लेफ्टनंट अरुण खेतरपाल. सेकंड लेफ्टनंट अरुण खेतरपाल यांचा जन्म 14 ऑक्टोबर 1950 रोजी पुण्यातील एका प्रतिष्ठित लष्करी कुटुंबात झाला. लष्करी वारसा घरातच होता. पणजोबा शीख सैन्यातून ब्रिटिशांविरुद्ध लढले होते, तर आजोबा ब्रिटिश सैन्याखाली पहिल्या महायुद्धात सहभागी झाले होते. वडील ब्रिगेडियर एम. एल. खेतरपाल आणि आई माहेश्वरी यांनी त्यांच्यात शिस्त व देशभक्ती बालपणापासूनच रुजवली होती. अरुण यांचे शालेय शिक्षण हिमाचल प्रदेशच्या कसौली येथील लॉरेन्स स्कूलमध्ये झाले. शैक्षणिक आणि अभ्यासेतर उपक्रमांमध्ये ते अतिशय हुशार, शिवाय दोन मुलांपैकी सर्वात मोठे म्हणून त्यांना अभिमानास्पद लष्करी परंपरेचे पालन करण्याचे भाग्य लाभले.

जून 1967 मध्ये अरुण खडकवासला येथील राष्ट्रीय संरक्षण अकादमीमध्ये सामील झाले, जिथे ते फॉक्सट्रॉट स्क्वॉड्रनचा भाग होते. आपल्या कर्तृत्वाने त्यांनी स्क्वॉड्रन कॅडेट कॅप्टन ही पदवी मिळवली. इंडियन मिलिटरी अकादमीमधून कठोर प्रशिक्षण घेतल्यावर 13 जून 1971 रोजी 17 व्या पुणे हॉर्स रेजिमेंटमध्ये त्यांची नियुक्ती झाली. नियुक्तीनंतर अवघ्या सहा महिन्यांतच 3 डिसेंबर रोजी भारत-पाकिस्तान युद्ध सुरू झाले. युद्धातील महत्त्वाच्या लढाईंपैकी एक होती शक्करगढ सेक्टरमधील बसंतरची लढाई. या मोहिमेवरील रेजिमेंटमध्ये ते सामील झाले.

15 डिसेंबर 1971 रोजी भारतीय सेनेने लक्ष्याकडे कूच केले, परंतु शत्रूने या भागात मोठ्या प्रमाणात खाणकाम केले, ज्यामुळे रणगाड्यांच्या तैनातीत अडथळा निर्माण झाला. आव्हाने असूनही भारतीय अभियंत्यांनी खाण क्षेत्रातून मार्ग मोकळा करण्यासाठी अथक परिश्रम केले. तथापि, शत्रूच्या हालचाली तीव्र झाल्या. या महत्त्वाच्या टप्प्यावर 17 व्या पूना हॉर्सने दृढनिश्चय आणि धैर्य दाखवत अर्धवट साफ केलेल्या क्षेत्रातून पुढे जाण्याचा निर्णय घेतला. या ऑपरेशनमधील धाडसी सैन्य कमांडरमध्ये सेकंड लेफ्टनंट अरुण खेतरपाल होते.

16 डिसेंबर 1971 रोजी पाकिस्तानी सैन्याने जारपाल येथे 17 पूना हॉर्सच्या ‘बी’ स्क्वॉड्रनला लक्ष्य करून धुराच्या आडून मोठा हल्ला केला. दुसरे लेफ्टनंट अरुण खेतरपाल यांच्या नेतृत्वाखालील एका तुकडीला सराज चक येथून पुढे जाण्याचे आदेश देण्यात आले. पुढे जात असताना बंकर आणि ग्रोव्हजमध्ये लपलेल्या रिकोइललेस तोफांनी त्यांच्यावर अचानक हल्ला केला. प्रत्युत्तरादाखल खेतरपाल यांनी समोरून धाडसी हल्ला केला. खेतरपाल यांनी शत्रूचा पॅटन टँक यशस्वीरित्या नष्ट केला. थोड्याच वेळात शत्रूची एक पूर्ण तुकडी आली आणि एक भयंकर युद्ध सुरू झाले. त्यानंतर झालेल्या चकमकीत दहा पाकिस्तानी रणगाडे नष्ट झाले, त्यापैकी चार रणगाडे खेतरपाल यांनी उद्ध्वस्त केले होते. खेतरपाल यांनी दुसऱ्या महायुद्धातील ‘फामागुस्ता’ नावाच्या रणगाड्याचे नेतृत्व केले. प्रचंड शत्रू सैन्याने न डगमगता खेतरपाल यांनी शत्रूला पुढे येऊ न देता आपले आक्रमण सुरू ठेवले. पाकिस्तानी सैन्याने पुन्हा संघटित होऊन जोमाने प्रतिहल्ला केला.

या भयंकर लढाईत खेतरपाल यांच्या रणगाड्यावर शत्रूच्या गोळीबाराचा वर्षाव झाला. तथापि त्यांनी त्यांची जागा सोडण्यास नकार दिला. वरून माघार घेण्याचे आदेश देण्यात आले तेव्हा त्यांनी ‘ मी माझा रणगाडा सोडणार नाही. माझी मुख्य तोफ अजूनही सक्षम आहे,’ असा निक्षून नकार दिला. 100 मीटर अंतरावर असलेल्या शत्रूच्या रणगाड्याचा नाश करतानाच त्यांच्या रणगाड्यावर पुन्हा एकदा हल्ला झाला. त्यांना प्राणघातक दुखापत झाली. अंगावर गंभीर जखमा असूनही खेतरपाल शेवटच्या श्वासापर्यंत लढत राहिले. संपूर्ण ऑपरेशनमध्ये खेतरपाल यांच्यासह असाधारण शौर्य दाखविणाऱ्या बारा धाडसी सैनिकांना गमावले. ज्या ब्रिगेडियर ख्वाजा मोहम्मद नासेर यांच्या हातून खेतरपाल यांना वीरमरण आले, त्या नासेरची भेट जेव्हा सरगोधा (पाकिस्तान) येथे खेतरपाल यांच्या मातापित्याशी झाली तेव्हा “तुमचा मुलगा माझ्या हातून मरण पावला. त्याबद्दल मी तुमची माफी मागणार नाही. कारण आम्ही दोघांनीही आपले कर्तव्य बजावले, पण तुमचा मुलगा इतक्या लहान वयात ज्या निर्भयतेने, धैर्याने आणि धाडसाने लढला, त्याबद्दल मी त्याला मनापासून सलाम करतो’’ अशा शब्दांत या योद्ध्याला सलाम केला.

वयाच्या अवघ्या 21 व्या वर्षी त्यांना त्यांच्या शौर्यासाठी, अतुलनीय धैर्यासाठी आणि सर्वोच्च बलिदानासाठी मरणोत्तर परमवीर चक्र पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले. एनडीए परेड ग्राऊंडला त्यांच्या सन्मानार्थ ‘खेतरपाल ग्राऊंड‘, तर आयएमए सभागृहाच्या मुख्य प्रवेशद्वाराला त्यांचे नाव देण्यात आले आहे. त्यांच्या शाळेत पूर्ण आकाराचा पुतळा उभारण्यात आला असून एका स्टेडियमलाही त्यांचे नाव देण्यात आले आहे.